Drapieżni wydawcy – kim są i jak się ich wystrzegać?

Spis treści:

Kim są drapieżni wydawcy?

W świecie naukowym istnieje zjawisko drapieżnych wydawców. Wyróżniamy dwa rodzaje zagrożeń: drapieżne czasopisma (predatory journals) i drapieżne wydawnictwa (predatory publishers).

Działalność drapieżnych wydawców opiera się na publikowaniu tekstów naukowych w zamian za opłatę uiszczaną przez autora.  Publikacje te odbywają się zwykle na zasadzie otwartego dostępu (open access), a w szczególności gold open access.

Wydawcy tego typu publikują wszystkie nadesłane prace (także te odrzucane w innych czasopismach) i nie przeprowadzają procesu recenzyjnego.

Ich praktyka jest nie tylko nietyczna (niezgodna z etyką pracy naukowej), ale także dla autora bardzo niebezpieczna – wiąże się bowiem z przekazaniem drapieżnemu wydawcy wartościowego tekstu naukowego, którego nie będzie już można zgłosić do prawdziwie renomowanego czasopisma. To tylko jeden z przykładów konsekwencji publikacji tekstu w drapieżnym czasopiśmie.

 

Stanowisko Narodowego Centrum Nauki

W Liście dyrektora NCN na temat drapieżnych czasopism (predatory journals) z 21 września 2018 r. została przedstawiona definicja drapieżnych wydawców:

„Wydawnictwa te przedkładają swój własny zysk ponad etykę badań naukowych i zasady publikowania wyników, dlatego najczęściej publikują artykuły za opłatą w tzw. „złotym otwartym dostępie” (gold open access)”.

Jak podkreśla dyrektor NCN:

„w sytuacjach, kiedy z całą pewnością uda się ustalić, że artykuł finansowany ze środków NCN został opublikowany w czasopiśmie nieprzestrzegającym standardów oceny eksperckiej, będziemy wymagać od kierownika projektu usunięcia numeru projektu z publikacji, a w konsekwencji wykluczenia jej z raportu i zwrotu kosztów poniesionych na opublikowanie takiej pracy”.

Oznacza to, że jeśli artykuł zostanie opublikowany w czasopiśmie uznanym za drapieżne przy użyciu dofinansowania ze środków NCN, koszty poniesione na jego opublikowanie będą musiały zostać zwrócone.

 

Jak działają drapieżni wydawcy?

Drapieżni wydawcy stosują wiele nieetycznych technik mających na celu stworzenie pozorów wiarygodności polityki wydawniczej. Ich oferta jest skierowana przede wszystkim do autorów mało doświadczonych, m.in. młodych naukowców i doktorantów. Wydawcy wykorzystują często pośpiech lub brak czujności autora i świadomie wprowadzają go w błąd. Oto przykładowe z działań drapieżnych wydawców:

  • podszywanie się pod prestiżowe wydawnictwa lub czasopisma poprzez wykorzystywanie bardzo zbliżonej nazwy wydawcy (bazowanie na nazwie renomowanego wydawcy i dodawanie w tytule określeń typu „Global”, „International„),
  • brak wskaźnika Impact Factor lub podawanie fałszywego wskaźnika IF – często w nazwie wskaźnika pojawia się gwiazdka (zapis IF*),
  • brak oznaczeń identyfikujących czasopismo w postaci numeru ISSN lub dla publikacji: numeru DOI,
  • porywanie czasopism – tworzenie fałszywych stron internetowych, które łudząco przypominają prawdziwe strony renomowanych czasopism (w drapieżnych witrynach często pojawiają się prawdziwe numery ISSN, informacja o IF i indeksacji w bazach danych, a szata graficzna jest podobna do oryginalnej strony),
  • mailowe rozsyłanie do autorów zaproszeń do opublikowania tekstu w drapieżnym wydawnictwie (renomowany wydawca tak nie robi),
  • podejrzanie krótkie terminy publikacji tekstu, brak uwag recenzenckich wskazujący na brak procesu recenzyjnego,
  • brak informacji o redakcji oraz listy recenzentów lub umieszczanie nieprawdziwych (nieznanych w dyscyplinie) nazwisk na tych listach.

 

 Zawsze należy pamiętać, że wiarygodni wydawcy nie muszą zabiegać o publikacje – nie rozsyłają zaproszeń do autorów, a ich terminy publikacji są zazwyczaj długie ze względu na czasochłonny proces wydawniczy oraz liczbę zgłoszeń.

 

Jak zweryfikować czasopismo?

Zawsze przed zgłoszeniem tekstu do publikacji należy upewnić się, czy czasopismo, do którego chcesz aplikować, nie jest drapieżne.

 Istnieje kilka sposobów weryfikacji wydawcy. Zacznij od sprawdzenia wskaźnika Impact Factor.

 

Dla czasopism ze wskaźnikiem Impact Factor

  1. Wyszukaj tytuł czasopisma w bazie Journals Citation Reports firmy Clarivate i sprawdź wartość wskaźnika IF.
  2. Nigdy nie sprawdzaj wartości wskaźnika IF na stronie internetowej czasopisma ze względu na ryzyko porwania czasopisma.
  3. Nie ufaj wartości wskaźnika Impact Factor oznaczonego gwiazdką (IF*) ani zapewnieniom, że podana wartość jest orientacyjna lub nieoficjalna.
  4. Zwracaj uwagę na prawidłowy zapis wskaźnika: Impact Factor (IF).

 

Dla czasopism bez wskaźnika Impact Factor

  1. Wyszukaj tytuł czasopisma w bazie abstraktowo-bibliograficznej Web of Science i sprawdź, czy jest w niej na bieżąco indeksowane.
  2. Otwórz obecnie obowiązujący wykaz czasopism punktowanych opublikowany przez Ministerstwo Edukacji i Nauki i sprawdź, czy na liście znajduje się tytuł czasopisma.
    * Na stronie Biblioteki UO zawsze znajdziesz aktualny wykaz czasopism w sekcji Aktów prawnych oraz w zakładce Dla Naukowców, dostępnej z poziomu strony głównej Biblioteki.
    ** Sprawdź obecnie obowiązujący wykaz czasopism z 21 grudnia 2021 r.
  3. Na wszelki wypadek sprawdź, czy czasopismo jest na bieżąco indeksowane także w innych renomowanych bazach danych (Medline, PubMed, Scopus)
  4. Jeśli czasopismo nie znajduje się na wykazie czasopism punktowanych ani nie jest indeksowane w bibliograficznych bazach danych, upewnij się, czy czasopismo nie znajduje się na liście Beall’s List (rozwiązanie zalecane także przez NCN). Lista ta gromadzi nazwy czasopism i wydawnictw uznanych za najprawdopodobniej drapieżne. Pamiętaj jednak, że lista ta może nie być całkowicie aktualna (drapieżny wydawca nie trafił jeszcze na tę listę) oraz że – wprost przeciwnie – mogą znajdować się na niej tytuły niesłusznie podejrzewanych wydawców.
  5. Jeśli nadal masz wątpliwości, skorzystaj z podpowiedzi w serwisie Think-Check-Submit – samodzielnie oceń, czy danemu czasopismu warto zaufać.

 

Weryfikacja w skrócie – najważniejsze narzędzia internetowe

 

Sprawdź, czy czasopismo posiada wskaźnik Impact Factor notowany w Journals Citation Reports oraz czy jest indeksowane na bieżąco w renomowanych bazach danych, takich jak: Medline, PubMed, Scopus, Web of Science.

Sprawdź, czy nazwa wydawcy nie znajduje się na liście drapieżnych wydawców:

Sprawdź, czy czasopismo posiada ISSN zarejestrowany w tym samym kraju, co adres redakcji czasopisma podany na stronie internetowej:

Sprawdź, czy zgodnie ze wskazówkami serwisu Think-Check-Submit budzi ono zaufanie:

Konsekwencje publikowania w drapieżnych czasopismach i wydawnictwach

Opublikowanie tekstu u drapieżnego wydawcy może nieść ze sobą różne nieprzyjemne konsekwencje. Oto kilka z nich:

  •  raz opublikowanego tekstu zwykle nie można ponownie zgłosić do innego czasopisma naukowego – oznacza to, że publikacja tekstu w drapieżnym czasopiśmie przeważnie przekreśla możliwość opublikowania tego samego tekstu w innym renomowanym czasopiśmie, niezależnie od jego obiektywnej wartości naukowej,
  • tekst opublikowany w drapieżnym czasopiśmie nie ma szans na dotarcie do szerokiego grona odbiorców, ponieważ uznane bazy danych nie będą go indeksować, a co za tym idzie rozpowszechniać w świecie naukowym,
  • jeśli publikacja tekstu w drapieżnym czasopiśmie miała miejsce dzięki dofinansowaniu ze środków NCN, koszty te najprawdopodobniej trzeba będzie zwrócić (zgodnie ze stanowiskiem dyrektora NCN).

 

Potencjalnie drapieżne czasopisma na liście czasopism

Jolanta Szczepaniak, specjalista Wydawnictwa Politechniki Łódzkiej, od lat zajmuje się tematem drapieżnych wydawnictw. W swoim artykule opublikowanym w Forum Akademickim (nr FA 4/2021) podkreśla, że zjawisko drapieżnych wydawców stale się rozszerza i nie zawsze zostaje w porę zauważone. Obecnie nawet w przypadku tytułów czasopism z listy czasopism punktowanych przez Ministerstwo nie można mieć pewności, czy któreś z nich nie wykazuje cech drapieżności. Prywatne badania autorki artykułu pokazują, że niewielki odsetek jednego z wykazów czasopism opublikowanych przez MEiN w 2021 r. zawierał potencjalnie drapieżne czasopisma.

 Oznacza to, że przy wyborze czasopisma nie należy opierać się wyłącznie na listach czasopism punktowanych. Zalecamy, by traktować je tylko jako jeden z kilku sposobów weryfikacji czasopisma. Inne zalecane sposoby weryfikacji podane są w sekcji: Jak zweryfikować czasopismo.

 

Dodatkowe materiały informacyjne

 

Prezentacja Jolanty Szczepaniak, udostępniona w ramach przeprowadzonych w Bibliotece UO warsztatów “Jak bezpiecznie publikować i chronić swój dorobek naukowy?” w dniu 16 stycznia 2020 r. pt. Drapieżne wydawnictwa, czyli jak wybrać odpowiednie czasopismo do swojej publikacji (Jolanta Szczepaniak, redaktor, Wydawnictwo Politechniki Łódzkiej)

Więcej informacji o programach otwartego publikowania na stronie Biblioteki UO

 

Źródła:

  1. „Drapieżne wydawnictwa”, Wikipedia, https://pl.wikipedia.org/wiki/Drapie%C5%BCne_wydawnictwa, data dostępu: 3.02.2022
  2. List dyrektora NCN, https://ncn.gov.pl/aktualnosci/2018-09-21-list-dyrektora-ncn-predatory-journals, data dostępu: 3.02.2022
  3. Jolanta Szczepaniak, „Potencjalnie drapieżne w wykazie czasopism”, https://miesiecznik.forumakademickie.pl/czasopisma/fa-4-2021/potencjalnie-drapiezne-w-wykazie-czasopism/, data dostępu: 3.02.2022

Opracowanie: Michalina Jaworska z Działu Systemów Informatycznych i Zbiorów Elektronicznych